Pokken en de gevolgen ervan voor de mensheid

Pokken mag als ziekte dan al dertig jaar zijn uitgeroeid, het betekent niet dat er geen aandacht voor het virus meer nodig is. De infectieziekte die meer dan 3000 jaar het verloop van de geschiedenis van de mensheid mede heeft bepaald, is nog altijd aanwezig als een potentieel dodelijk gevaar. Een hele generatie mensen is nooit gevaccineerd, terwijl het virus (nog) niet van de aardbodem is verdwenen. Foto: het pokkenvirus, zeer sterk vergroot

Pokken

Pokken heeft door de eeuwen heen miljoenen slachtoffers gemaakt; zelfs hele bevolkingsgroepen zijn uitgestorven door deze uiterst besmettelijke ziekte. Lange tijd was er niets tegen te doen; mensen die een infectie al overleefden bleven voor hun leven verminkt en vaak ook gehandicapt. Het waren ook vaak kinderen die eraan stierven, van de totale kindersterfte werd 40% veroorzaakt door een pokkeninfectie.

Vaccinatie

De grote ommekeer kwam met de ontwikkeling van vaccinatie. Het principe hiervan werd al langer toegepast, maar het is pas rond het jaar 1800 dat de Engelse arts Edward Jenner deze methode op grotere schaal gaat toepassen. Hij wordt dan ook beschouwd als de grondlegger van het vaccineren. Jarenlang werden vaccinaties toegediend met een soort kraspennetje, dat naar hem genoemd is. Inmiddels zijn er veel ziekten waar men voor gevaccineerd kan worden.

Het succes dat door de wetenschap in de twintigste eeuw werd behaald met het uitroeien van de pokken is tot nu toe ongeëvenaard. Een wereldwijde vaccinatiecampagne heeft ervoor gezorgd dat pokken als ziekte al dertig jaar niet meer voorkomt. Er zijn drie redenen aan te wijzen waardoor dit mogelijk was:

• Het pokkenvirus is alleen overdraagbaar van mens tot mens en niet via dieren, de mens vormt het enige reservoir voor het virus
• Iemand die besmet raakt met het virus wordt er ook ziek van; er zijn geen infecties zonder symptomen, waardoor de weg van het virus 'zichtbaar' blijft
• Er is een goed vaccin beschikbaar

Het dilemma

Nadat er in de jaren zestig en zeventig van de twintigste eeuw in elke uithoek van de wereld werd gevaccineerd kon de WHO in 1980 verklaren dat de ziekte pokken was uitgebannen. Alleen in twee laboratoria op de wereld wordt nog wat diepgevroren levend pokkenvirus bewaard. De vraag is nu of dit zo moet blijven of dat het vernietigd moet worden.

Het is bepaald ironisch te noemen dat een groep deskundigen - nadat jarenlang alle moeite is gedaan om het virus definitief van de aarde weg te vagen - verklaren tegen vernietiging te zijn van de allerlaatste buisjes pokkenvirus. Zij vinden zich tegenover een andere groep deskundigen die, om andere redenen, voorstander van vernietiging is.

Ondertussen komt dit vraagstuk met regelmaat op de internationale politieke agenda. Na 11 september 2001 is de angst voor (bio)terrorisme groter geworden en de aandacht ervoor alleen maar toegenomen. De vraag is of het pokkenvirus inmiddels niet allang in handen is gekomen van armere landen die het willen gebruiken als krachtig biologisch wapen in een oorlog.

Al zijn er geen ziektegevallen meer, het pokkenvirus blijft de mensheid bezig houden.